زبانپریشی دوران کودکی دقیقاً چیست؟
زبانپریشی دوران کودکی یک اختلال اکتسابی زبان است که به دنبال آسیب به نواحی زبانی مغز در کودکانی رخ میدهد که قبلاً زبان را آموختهاند. این آسیب، توانایی درک و/یا تولید زبان را مختل میکند.
نکته تمایز مهم: این اختلال با تأخیر زبانی معمولی یا اختلالات رشدی مانند اتیسم متفاوت است. در زبانپریشی، کودک مدتی رشد زبانی طبیعی داشته است، اما پس از یک حادثه، مهارتهای زبانی خود را از دست میدهد یا دچار اختلال شدید میشود.
علل ایجادکننده
هر عاملی که به مغز آسیب برساند میتواند باعث زبانپریشی شود:
ضربه به سر (TBI): مثلاً در اثر سقوط، تصادف رانندگی یا آسیبهای ورزشی.
تومور مغزی و اقدامات درمانی مربوط به آن (جراحی یا پرتودرمانی).
سکته مغزی در کودکان: که میتواند ناشی از مشکلات قلبی مادرزادی، بیماریهای عروقی یا لخته خون باشد.
عفونتهای مغزی: مانند مننژیت یا آنسفالیت.
تشنجهای طولانیمدت.
علائم و نشانهها (ممکن است یک یا چند مورد دیده شود)
علائم بستگی به محل و شدت آسیب مغزی دارد.
الف) علائم درکی (مشکل در فهم زبان)
کودک ممکن است در درک سؤالات یا دستورات ساده مشکل داشته باشد.
ممکن است گیج به نظر برسد وقتی با او صحبت میکنید.
در درک شوخی، استعاره یا جملات پیچیده مشکل دارد.
ب) علائم بیانی (مشکل در تولید زبان)
مشکل در یافتن کلمات (Anomia): بارها برای گفتن یک کلمه ساده تلاش میکند اما نمیتواند آن را به خاطر بیاورد. مثلاً میگوید: “آن چیزی که با آن آب میخوریم را میخواهم” (به جای “لیوان”).
تولید جملات نادرست دستوری: ممکن است حروف اضافه یا فعلها را حذف کند.
جانشینی صداها یا کلمات: گفتن “شوپ” به جای “قاشق”.
تولید کلمات یا جملات نامفهوم (Jargon): رشتهای از کلمات بیمعنی تولید میکند.
تکرار طوطیوار (Echolalia): جمله شما را عیناً تکرار میکند اما نمیتواند پاسخ مستقیم بدهد.
ج) علائم خواندن و نوشتن
مشکل در خواندن (دیسلکسیا اکتسابی) و هجی کردن کلمات.
مشکل در نوشتن انشا و بیان افکار روی کاغذ.
تفاوت زبانپریشی با سایر اختلالات
با آپراکسی گفتار کودکی (CAS): آپراکسی یک مشکل برنامهریزی حرکتی برای گفتار است، در حالی که زبانپریشی یک مشکل زبانیابی و پردازش زبانی در مغز است. کودک مبتلا به آپراکسی میداند چه میخواهد بگوید اما نمیتواند حرکات گفتاری را هماهنگ کند. کودک مبتلا به زبانپریشی ممکن است در فکر کردن به خود کلمه مشکل داشته باشد.
با تأخیر زبانی: در تأخیر زبانی، کودک از ابتدا مراحل رشد زبان را به کندی طی کرده است، اما در زبانپریشی، یک عقبگرد یا توقف ناگهانی در مهارتهای ازپیش-اکتسابشده رخ میدهد.
ارزیابی و درمان
تشخیص و درمان باید توسط یک متخصص گفتاردرمانی (آسیبشناس گفتار و زبان) انجام شود.
ارزیابی جامع: ارزیابی مهارتهای درکی، بیانی، خواندن و نوشتن به طور کامل انجام میشود.
هدفگذاری درمان: اهداف بر اساس نیازهای فردی کودک و شدت علائم تعیین میشود.
روشهای درمانی ممکن است شامل این موارد باشد
درمان به کمک نشانههای چندحسی: استفاده از بینایی، لامسه و شنوایی برای کمک به یافتن کلمات.
روش VNeST (Verb Network Strengthening Treatment): برای بهبود دسترسی به کلمات با تمرکز بر فعلها.
درمان Melodic Intonation Therapy (MIT): استفاده از آواز و ریتم برای کمک به تولید گفتار در کودکان با آسیبهای نیمکره چپ.
استفاده از سیستمهای ارتباطی جایگزین و تکمیلی (AAC): مانند استفاده از تابلوهای ارتباطی، عکسها یا اپلیکیشنهای تولید گفتار روی تبلت تا کودک بتواند در حین بهبودی گفتار، ارتباط خود را حفظ کند.
آموزش خانواده: آموزش والدین برای استفاده از استراتژیهای ساده در خانه، مانند:
دادن زمان کافی برای پاسخ
استفاده از جملات کوتاه و ساده
ارائه انتخابهای محدود (مثلاً “شیر میخواهی یا آب؟”)
شما بهترین همکار درمانگر هستید
صبور باشید: فشار آوردن برای صحبت کردن، اضطراب کودک را افزایش میدهد.
بر ارتباط تمرکز کنید، نه بر کمال. حتی اگر با اشاره ارتباط برقرار کرد، او را تشویق کنید.
یک محیط زبانی غنی و حمایتگر ایجاد کنید: برایش کتاب بخوانید، با او آواز بخوانید و در مورد فعالیتهای روزمره صحبت کنید.
پیشآگهی زبانپریشی دوران کودکی بسیار متغیر است و به عواملی مانند سن کودک، وسعت آسیب مغزی و شدت علائم بستگی دارد. مغز کودکان از انعطافپذیری عصبی (Neuroplasticity) بالایی برخوردار است، به این معنی که توانایی خوبی برای جبران و بازسازی دارد. با مداخله زودهنگام، منظم و مستمر گفتاردرمانی و حمایت بیقید و شرط خانواده، بسیاری از کودکان میتوانند بخش عمدهای از تواناییهای زبانی خود را بازیابند و به تدریج به مسیر رشد طبیعی خود بازگردند.
به یاد داشته باشید: این سفر، یک ماراتن است، نه یک دو سرعت. هر قدم کوچک به سوی بهبودی، یک پیروزی بزرگ است.